Z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku. Wówczas okazać się może, że zostaliśmy pominięci przez spadkodawcę w testamencie lub też przy darowiznach dokonanych jeszcze za jego życia. Jak bronić swoich praw takiej sytuacji? Należy sięgnąć po zachowek. Radzi Krzysztof Gągół z Kancelarii Adwokackiej przy ul. Hugona Kołłątaja 12 na Starym Mieście.
Definicja
Instytucja zachowku jest świadczeniem, które zabezpiecza
osoby bliskie spadkodawcy przed całkowitym pomięciem w testamencie lub
darowiznach. Ogólnie rzecz biorąc stanowi część wartości spadku, który
by takiej osobie przysługiwał w razie dziedziczenia z ustawy.
Kiedy przysługuje?
Zachowek przede wszystkim będzie wchodził w grę
przy dziedziczeniu testamentowym. Znajdzie on bowiem zastosowanie w
tych przypadkach, w których spadek zostanie przepisany w testamencie
jednemu spadkobiercy, z pominięciem pozostałych uprawnionych do
dziedziczenia z ustawy. Może również przysługiwać w tych sytuacjach, gdy
spadkodawca nie pozostawił testamentu, ale jeszcze za życia dokonał
darowizn swojego majątku.
Krąg uprawnionych
Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, a więc
dzieciom, wnukom, a nadto małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy
byliby powołani do spadku z ustawy. Należy w tym miejscu podkreślić, że
roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu.
Wyjątki
Z uprawnienia do zachowku nie będą mogły skorzystać osoby
uznane za niegodne, a nadto osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub
odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy. Tak samo nie będzie
mógł tego uczynić małżonek wyłączony od dziedziczenia w sytuacji, gdy
spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to
okazało się uzasadnione. Ostatnią grupę podmiotów wyłączonych od
zachowku stanowią osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.
Przeciwko komu przysługuje zachowek?
Roszczenie o zachowek
przysługuje od powołanego przez spadkodawcę w testamencie spadkobiercy
lub obdarowanego przez spadkodawcę, a nadto od osoby, na rzecz której
spadkodawca ustanowił tzw. zapis windykacyjny (zapis w testamencie o
przekazaniu konkretnego przedmiotu spadkobiercy).
Ile wynosi zachowek?
Zasadniczo zachowek przysługuje w wysokości
połowy udziału spadkowego, który by przysługiwał uprawnionemu przy
dziedziczeniu ustawowym. Nie dotyczy to przypadków, gdy zstępny
uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią albo uprawniony jest trwale
niezdolny do pracy. Wówczas wysokość zachowku wynosi dwie trzecie
wartości tego udziału. Zaznaczyć w tym miejscu należy, że wartość
udziału spadkowego ustala się według reguł dziedziczenia ustawowego.
Jak dochodzić zachowku?
Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o
zapłatę określonej sumy pieniężnej, stąd do jego dochodzenia stosujemy
ogólne dla tego rodzaju świadczeń zasady. W pierwszej kolejności możemy
spróbować podpisać ugodę. Najczęściej jednak będzie to niemożliwe, stąd
konieczne stanie się wystosowanie pisemnego wezwania do zapłaty, a
następnie wystąpienie z pozwem o zapłatę do sądu cywilnego.
Termin przedawnienia
Pamiętajmy, że roszczenia uprawnionego z
tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia
testamentu. Nie zwlekajmy więc z dochodzeniem należnego zachowku ponad
miarę.
